بحث ما راجع به بررسی روایات خراسانی بود. اولین روایت که مطرح کردیم روایت مفصل الغیبة نعمانی (ص 262 باب 14 ح 13) بود که با وجود حسن بن علی بن ابی حمزه بطائنی در سند راویان، روایت از لحاظ سندی مشکل داشت.

اما در مورد دلالت روایت که منطور از خراسانی کیست؟

احتمال اول: منظور از خراسانی، ابو مسلم خراسانی است که مذموم میباشد.مرحوم نمازی به نقل از حدیقه الشیعة بیان میدارد، که مقدس اردبیلی روایتی از امام رضا7 به سند صحیح در مذمت ابو مسلم خراسانی نقل میکند:

ابو مسلم الخراسانی: مذموم. ففی حدیقة الشیعة ط جدید اسلامیة ص 556 بسند صحیح روى عن الرضا صلوات الله وسلامه علیه روایة فی ذمه و أن اسمه (خراسانی) فی صحیفة أعدائهم (دشمنان اهل بیت)، و کذب الإمامَ (تکذیب کرده امام را) مَن یقول: إنه (خراسانی) من الشیعة. و قال علیه السلام: إنه کان شدید العناد علینا و على شیعتنا، فمَن أحبه فقد أبغضنا، و مَن قبل منه فقد ردّ علینا، و مَن مدحه فقد ذمنا. یا بن أبی عمیر من أراد أن یکون من شیعتنا فلیبرأ منه (برائت از خراسانی جوید)، ومن لم یبرأ منه فلیس منا ونحن منه براء فی الدنیا و الآخرة.[1]

مرحوم مجلسی هم روایت امام صادق7 را در این زمینه از کافی شریف نقل می‌کند و سپس این روایت را می پذیرد.

20- کا، [الکافی‏] مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی هَاشِمٍ عَنِ الْفَضْلِ الْکَاتِبِ قَالَ کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فَأَتَاهُ کِتَابُ أَبِی مُسْلِمٍ (نامه) فَقَالَ (امام 7) لَیْسَ لِکِتَابِکَ جَوَابٌ اخْرُجْ عَنَّا فَجَعَلْنَا یُسَارُّ بَعْضُنَا بَعْضاً (با توجه به عکس العمل امام7 اطرافیان شروع به درگوشی گفتن کردند) فقال (امام)‌ای شَیْ‏ءٍ تُسَارُّونَ یَا فَضْلُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ ذِکْرُهُ لَا یَعْجَلُ لِعَجَلَةِ الْعِبَادِ وَ لَإِزَالَةُ جَبَلٍ عَنْ مَوْضِعِهِ أَیْسَرُ (آسانتر) مِنْ زَوَالِ مُلْکٍ لَمْ یَنْقَضِ أَجَلُهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ حَتَّى بَلَغَ السَّابِعَ مِنْ وُلْدِ فُلَانٍ قُلْتُ فَمَا الْعَلَامَةُ فِیمَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ لَا تَبْرَحِ الْأَرْضَ یَا فَضْلُ (از جای خود حرکت مکن) حَتَّى یَخْرُجَ السُّفْیَانِیُّ فَإِذَا خَرَجَ السُّفْیَانِیُّ فَأَجِیبُوا إِلَیْنَا یَقُولُهَا ثَلَاثاً وَ هُوَ (سفیانی) مِنَ الْمَحْتُوم‏ [2]        

             

مرحوم مجلسی ذیل روایت توضیحاتی دارد. ضمن بحث سندی روایت را موثقه می‌داند و مراد از ابو مسلم مذکور در روایت را، ابو مسلم مروزی میداند. عبارت « فَجَعَلْنَا یُسَارُّ بَعْضُنَا بَعْضاً » (در گوشی صحبت کردن افراد را یک نوع اعتراض از طرف آنان به کار امام میداند که چرا امام نامه را نمی‌پذیرد؛ بیان « حَتَّى بَلَغَ السَّابِعَ مِنْ وُلْدِ فُلَانٍ » حاکی از این است که 7 نفر ازفرزندان بنی عباس باید روی کار بیایند و بعد از آمدنشان، حکومتشان منقرض شود، در حالی‌که هنوز حکومتشان نیامده بود و بیّن أن ملک هولاء (عباسیان) مقدم علی خروج القائم فکیف یخرج و لم ینقض ملک هولاء وهذا بدء ملکهم و هو (خروج سفیانی ) من المحتوم الذی لا بداء فیه

از این روایت هم استفاده می‌شود که خراسانی مذموم است و اگر مراد از خراسانی ابو مسلم باشد ائمه طاهرین هم نسبت به او نظر مثبتی نداشتند.

بله ! روایتی را قاموس از مناقب ابن شهر اشوب نقل میکند که:

الْأَعْمَشُ بِرِوَایَتِهِ عَنْ رَجُلٍ مِنْ هَمْدَانَ قَالَ کُنَّا مَعَ عَلِیٍّ ع بِصِفِّینَ فَهَزَمَ أَهْلُ الشَّامِ مَیْمَنَةَ الْعِرَاقِ فَهَتَفَ بِهِمُ الْأَشْتَرُ لِیَتَرَاجَعُوا فَجَعَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَقُولُ لِأَهْلِ الشَّامِ یَا أَبَا مُسْلِمٍ خُذْهُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَقَالَ الْأَشْتَرُ أَ وَ لَیْسَ أَبُو مُسْلِمٍ مَعَهُمْ قَالَ لَسْتُ أُرِیدُ الْخَوْلَانِیَّ [3] وَ إِنَّمَا أُرِیدُ رَجُلًا یَخْرُجُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ مِنَ الْمَشْرِقِ وَ یُهْلِکَ اللَّهُ بِهِ أَهْلَ الشَّامِ وَ یَسْلُبُ عَنْ بَنِی أُمَیَّةَ مُلْکَهُمْ [4]

 

در جنگ صفین نیروهائی به صف لشکر معاویه حمله کردند ولی لشکر معاویه، نیروها را وادار به عقب نشینی کردند خبر به امام علی7 رسید فرمود یا ابا مسلم ریشه اینها را بکن. اشتر که نزد امام7 بود از این کلام تعجب نمود و گفت مگر ابو مسلم با آنها نیست حضرت فرمود:منظورم او (خولانی) نیست بلکه نظرم مردی است که در آخرالزمان از طرف مشرق قیام می‌کند که خداوند بوسیله او اهل شام را هلاک می کند و سلطنت بنی امیه را از آنان می‌گیرد.

قاموس (تستری) از مناقب نقل میکند که منظور از ابو مسلم، ابو مسلم خراسانی است. طبق این بیان هم که مراد خراسانی باشد، نه تنها مثبت نیست بلکه کاملا منفی است و موضع ائمه نسبت به او مشخص است.

احتمال دوم: منظور از خراسانی،رافع بن لیث است.

بعضی از معاصرین ؛ خراسانی در روایت الغیبه نعمانی (ص 262 باب 14 ح 13) را بر 2 نفر تطبیق کرده اندو اظهار می دارند: مراد از سفیانی، علی بن عبد الله سفیان است (وی حرکت مقطعی در محدوده شام داشته است ) و مراد از خراسانی رافع بن لیث می‌باشد. (که ایشان هم حرکت مقطعی در زمان هارون الرشید داشته و از خراسان بوده است) و این روایت مفصل را از مجعولات واقفیه میداند، چون در سلسله سند آن اکثرا واقفیه است. واقفه با این کار می‌خواستند نشان دهند که حضرت کاظم7 برمی‌گردد و در واقع می‌خواهند چنین وانمود کنند که عقاید آنان مشکلی ندارد.

اقول (استاد): به فرض، مشکل سفیانی و خراسانی بر طرف شود با نام یمانی در روایت چگونه برخورد کنیم ؟ چون در روایت« خروج السفیانی والیمانی والخراسانی فی سنة واحدة فی شهر واحد» است.

از اظهارات دیگر ایشان این است که مراد ازاختلاف در روایت «لابد من بنی فلان ان یملکوا فاذا ملکوا ثم اختلفوا تفرق ملکهم…» اختلاف بنی عباس است و روایت تصریح به حکومت عباسین دارد.

اقول (استاد): در روایت چنین تعبیری وجود ندارد و 4 بار در روایت بنی فلان آمده و اشاره ای به اختلاف بنی عباس نشده است و چنین تصریحی در روایت موجود نیست.

ضمنا بیان میدارد: ظاهرروایت این است که حکومت عباسیان بر می‌گردد ویکی از اموی‌ها حکومت عباسیان را از بین میبرد؛ به همین جهت باید روایت را کنار گذاشت چون بازگشت مجدد عباسیان واقعیت نداردو ذکرآن توسط ائمه معصومین بنا به مصلحتی و یا جعل جاعلین منحرف است که در کنار روایات بیان داشته‌اند.

اقول (استاد): طبق روایات متعدد عباسیان برمی‌گردند.

از بیانات دیگر ایشان این است که در این روایت تناقص وجود دارد؛ اما بیان تناقص:

در هیچ روایتی این سه نفر« السفیانی والیمانی والخراسانی» کنار هم نقل نشده بجز این روایت، که قیام هرسه را در یک روز میداند و از طرفی در این روایت «یستبقان الی الکوفه کفرسی رهان »

خراسانی و سفیانی را چون دو اسب مسابقه به سوی کوفه ذکر می کند؛ درحالی که در روایات دیگر این تعبیر برای سفیانی و یمانی یا…ذکر میکند، پس این روایت با روایات دیگر تناقص دارد.

اقول (استاد): تناقصی موجود نمی‌باشد،زیرا در روایات دیگر2 مورد ذکر شده و در این روایت 3 مورد بیان شده است. روایات دیگر انحصار را در 2 مورد بیان نمی‌کنند که در روایت نعمانی ذکر 3 نفر باعث تناقص شود بلکه هر کدام مثبِت موردی هستند.دلیل مذکور در رفع تناقص دو اسب مسابقه خراسانی و سفیانی جاری میباشد.

البته شاید احتمال ایشان به این صورت قابل طرح باشد که: احتمالا مراد از سفیانی، علی بن عبد الله سفیان و مراد از خراسانی رافع بن لیث میباشد. هرچند این احتمال وجه میخواهد و باید اشکالات آن برطرف شود.

احتمال سوم: منظور از خراسانی، سید بن طاووس میباشد.

سید ابن طاووس با قوت و قدرت بیان میدارد که منظور از خراسانی در روایت من هستم و چند شاهد هم بیان میدارد ازجمله اینکه ازخداوند میخواهد اگر منظور از خراسانی اوست موفق به روزه فلان روز و یاموفق به فلان کار مستحبی شود و موفق هم می‌شود بنابراین خراسانی را بر خود تطبیق میدهد

احتمال چهارم: منظور از خراسانی، ظهور شخصی درآخر الزمان به عنوان یکی از فرماندهان حضرت مهدی (عج) میباشد.هرچند بعضی سخنانی مثل ملاقات ایشان با حضرت در اهواز وسپس رهسپار فلسطین شدن به عنوان فرمانده حضرت و… نقل می‌نمایند که ما مستندی برای اینها نیافتیم.

نتیجه نهائی: روایت هم از لحاظ سند و هم از جهت دلالت دارای مشکل است.

روایتی دیگر:

این روایت را مرحوم مجلسی در بحار الانوار به نقل از الغیبه نعمانی ذکر میکند ودر هیچ منبع دیگر (شیعه و سنی) نیامده است.

[الغیبة للنعمانی‏] عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَلَاءِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِمَا السَّلَامُ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع حَدَّثَ عَنْ أَشْیَاءَ (ملاحم) تَکُونُ بَعْدَهُ (بعد شهادت علی ع) إِلَى قِیَامِ الْقَائِمِ فَقَالَ الْحُسَیْنُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَتَى یُطَهِّرُ اللَّهُ الْأَرْضَ مِنَ الظَّالِمِینَ قَالَ لَا یُطَهِّرُ اللَّهُ الْأَرْضَ مِنَ الظَّالِمِینَ حَتَّى یُسْفَکَ الدَّمُ الْحَرَامُ (خون ناحق به زمین ریخته شود) ثُمَّ ذَکَرَ أَمْرَ بَنِی أُمَیَّةَ وَ بَنِی الْعَبَّاسِ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ (ملاحم دیگر را متاسفانه حذف کرده اند) وَ قَالَ إِذَا قَامَ الْقَائِمُ بِخُرَاسَانَ (که تطبیق بر سید خراسانی یا خراسانی میکنند)وَ غَلَبَ عَلَى أَرْضِ کُوفَانَ وَ الْمُلْتَانِ وَ جَازَ جَزِیرَةَ بَنِی کَاوَانَ (در معاجم کاودان و کاوردان آمده که ازروستاهای طبرستان (مازندران) میباشد وَ قَامَ مِنَّا قَائِمٌ بِجِیلَانَ (گیلان)وَ أَجَابَتْهُ الْآبُر (نزدیک استرآباد) وَ الدَّیْلَمُ (از روستاهای اصفهان به ناحیه خُرجان است؛ البته طبق نقل حموینی)[5] وَ ظَهَرَتْ لِوَلَدِی رَایَاتُ التُّرْکِ مُتَفَرِّقَاتٍ فِی الْأَقْطَارِ وَ الْحَرَامَاتِ [الْجَنْبَاتِ‏] وَ کَانُوا بَیْنَ هَنَاتٍ وَ هَنَاتٍ إِذَا خَرِبَتِ الْبَصْرَةُ وَ قَامَ أَمِیرُ الْإِمْرَةِ فَحَکَى ع حِکَایَةً طَوِیلَةً ثُمَّ قَالَ إِذَا جُهِّزَتِ الْأُلُوفُ وَ صَفَّتِ الصُّفُوفُ وَ قُتلَ الْکَبْشُ الْخَرُوفَ هُنَاکَ یَقُومُ الْآخِرُ وَ یَثُورُ الثَّائِرُ وَ یَهْلِکُ الْکَافِرُ ثُمَّ یَقُومُ الْقَائِمُ الْمَأْمُولُ وَ الْإِمَامُ الْمَجْهُولُ لَهُ الشَّرَفُ وَ الْفَضْلُ وَ هُوَ مِنْ وُلْدِکَ یَا حُسَیْنُ لَا ابْنٌ مِثْلَهُ یَظْهَرُ بَیْنَ الرُّکْنَیْنِ فِی دَرِیسَیْنِ بَالِیَیْنِ (لباس کهنه) یَظْهَرُ عَلَى الثَّقَلَیْنِ وَ لَا یَتْرُکُ فِی الْأَرْضِ الْأَدْنَیْنَ طُوبَى لِمَنْ أَدْرَکَ زَمَانَهُ وَ لَحِقَ أَوَانَهُ وَ شَهِدَ أَیَّامَهُ [6]

این روایت یکی از دلایل کسانی است که خراسانی را از علائم طهور و احیانا چهره او را مثبت دانسته، می‌باشد. انشاء الله در جلسه بعد به بررسی منابع واسناد روایت میپردازیم.

وآخر دعوانا أن الحمد لله رب العالمین



[1] مستدرکات علم رجال الحدیث – الشیخ علی النمازی الشاهرودی – ج 8 – ص 452 – 453

[2]کافی، ج8، ص 281 ؛ بحارالانوار، ج‏47، ص 297 ح20

[3] ( همان زاهد فاجر که از طرف معاویه به مولا علی7 عرض کرد که قاتلان عثمان را به من بده ؛ حضرت فرمود: فردا بیا، روز بعد با صحنه ای روبرو شد در حالی‌که جمعیت موج میزد، همه می‌گفتند ما قاتلان عثمان هستیم. حضرت فرمود همه اینها را (به عنوان قاتلان عثمان) به تو بدهم خولانی در حالی‌که برمی‌گشت گفت الان خون ریختن شیعه علی برای ما حلال شد

[4] مناقب، ج2، ص262 ؛ قاموس، ج 11، ص515 ؛ بحار الانوار، ج41، ص31 ؛ مستدرکات نمازی، ج8، ص452.

[5] معجم حموینی، ج2، ص 544.

[6] الغیبه نعمانی، ص 282، باب 14، ح55 ؛ بحارالانوار، ج‏52، ص 236، ح104 ؛ معجم الاحادیث‌المهدی ج4، ص18