«فلا یقنطنک ابطاو اجابته فان العطیه علی قدر النیه»
« پس کندی در اجابت، تو را نومید نسازد، زیرا که اجابت به میزان نیت است »
در اینجا اولا از قنوط و نومیدی نهی می کنند و منشاء پیدایش نومیدی را هم بطور ضمنی آورده اند و آن عدم اجابت دعاست که بصورت محسوس میبینیم تاخیر در اجابت دعاها در بسیاری از مواقع حالت زدگی و یاس و نومیدی را بدنبال دارد و امام بزرگوار از پیدایش چنین حالتی نهی می کنند و بعد از آن بذکر مطلب بسیار مهم و قابل توجهی می پردازند و آن، عوامل تاخیر در اجابت یا عدم اجابت است و اولین مطلبی را که در این رابطه آورده اند این است که عطا و بخشش الهی به میزان نیت است. و بنابراین، نیت خیر و تصمیم صحیح و انسانی، موجب تسریع در اجابت است و نیات سوء و اراده های باطل و انگیزه های نادرست، موجب تاخیر اجابت و یا عدم اجابت خواهد گردید. گاهی حوائج و مقاصد انسان، ناشی از یک نیت سوء و باطل است مانند کسی که از خدا خانه می خواهد زیرا دیده که رفیقش و یا برادر و دینی او خانه ای وسیع و زیبا دارد و این موضوع او را به تنگ آورده و می خواهد به هر وسیله ای است یک خانه ی آنچنانی را فراهم بیاورد. و یا گاهی از اوقات حاجت او در طریق یک امر شیطانی است مانند کسی که از خدا خانه می خواهد ولی درون او را که بررسی کنیم به این مطالب میرسیم که او خانه را برای تفاخر و برتری جوئی می خواهد و نظرش این است که در مقام مفاخره و فخر فروشی از رفیقش عقب نماند و نسبت به دیگران کمی و کاستی نداشته باشد.
بسیاری از دعاها فاقد اوصاف لازم است و منشا و مبدا ان یا غایت و منتهای ان یک جریان شیطانی است و از اینرو به هدف اجابت نمیرسد و ما فقط خود موضوع مورد حاجت را میبینیم که امری مباح یا مستحب و مطلوب است و از اینکه آن را از خداوند خواسته ایم و اجابت نشده سخت نگران و ناراحت میشویم و دیگر به مفاسدی که در آغاز این موضوع قرار گرفته اند و یا در رشته ی معلولات آن است و بر آن مترتب خواهد شد غفلت داریم. و ممکن است مقصود از کلام شریف امام علیه السلام این باشد که عطایای الهی وابستگی مستقیم به نیات انسان دارد هر اندازه انسان دارای خلوص نیت و پاکی ضمیر « العطیه بقدر النیه » باشد دعاهای او را به اجابت نزدیکتر است و هر اندازه که دارای نیات شر و فاسد باشد از اجابت دورتر و فاصلهی او زیادتر میباشد.
غرض آنکه ملا نیات انسانی در مطلق امور، نه در رابطه با شخص موضوع مورد حاجت، در اجابت دعاهای وی اثر مستقیم دارد و بصورت کلی باید نیات انسان اصلاح گردد و دعا کننده انسانی خوش نیت و دارای سلامت فکر باشد و به نفع جامعه و برادران و خواهران مسلمان خود بیندیشد تا هنگامی که دعا میکند مورد عنایت خداوند قرار گرفته و دعاهای او به اجابت برسد.
مرحوم سید بن طاووس می فرماید: از جملهی صفات دعا کننده این است که هنگام دعا، قلب او پاکیزه و نیتش صادق باشد و این بخاطر روایتی است از حضرت صادق علیه السلام که فرمودند: مردی در بنی اسرائیل مدت سه سال خدا را میخواند که فرزندی به او عطا کند و چون دید که خداوند او را اجابت نمیکند گفت: پروردگارا آیا من از تو دورم پس صدای مرا نمیشنوی یا نزدیکم به تو ولی اجابتم نمیکنی؟ بعد شخصی به خواب او آمد و گفت : «انک تدعو الله منذ ثلث سنین بلسان بذی و قلب عدت غیر نقی و نیه غیر صادقه عن ذلک ولیتق الله قلبک و لیحسن نیتک » تو از سه سال پیش خدا را میخوانی با زبانی زشت گو و قلبی سرکش و ناپاک و با نیتی غیر صادقانه. اکنون از این حالت بر کنده شو و باید قلب تو تقوای خدا داشته و نیت تو در جهت خیر باشد. آن مرد بر این کارها مواظبت نمود و سپس دعا کرد و خداوند پسری به او داد.( 1) و احتمال میرود که مقصود این باشد که انسان در مقام درخواست چیزی از خدا با تمام وجود و با احساس نیازمندی، آن را از خدای تعالی طلب کند و تنها با زبان از خدا طلب حاجت، نکند و بلاشک دعائی که انسان از عمق جان کرده و با تمام وجود چیزی را از خداوند بخواهد، غیر از دعائی است که تنها با زبان باشد و دل و جان او همراهی نداشته و موضوع مورد درخواست را از خدا نخواهند.
( 1) فلاح السائل ص 37 و بحار الانوار ج 90 ص 377
